Ata Burak ÇakalozDalgıcın RehberiDalış YazılarıFaydalı BilgilerKöşe Yazıları

Scuba Dalışta Solunum – 4

Hipoksi

Vücuttaki dokuların yeterince oksijen alamaması durumudur. Dokuların tamamen oksijensiz kalması ise anoksi olarak adlandırılır. Hipoksi çeşitli nedenlerden oluşabilir. Bunlardan biri, dokulara ulaşan kandaki oksijen basıncının, kandaki hemoglobinin tümüne yetecek düzeyde olmaması, yani solunan havada yetersiz oksijen bulunmasıdır. Bu durum, hava basıncının düşük olduğu ve akciğerlere giden havadaki oksijen miktarının yetersiz kaldığı yüksek bölgelerde yaşayanlarda, dalgıçlarda ve pilotlarda sık görülür.

Kimi zaman, hemoglobindeki bir yapı ya da işlev bozukluğu oksijen bağlama kapasitesini düşürür. Kansızlığa benzeyen bu hipoksi türünde hemoglobin miktarı kansızlıkta olduğu gibi vücudun oksijen gereksinimini karşılayamayacak seviyeye inmiştir.

Kanın yapısı ya da kimyasal bileşimi normal olsa da kılcal damarlardaki kan akımı dokuların gereksinmesini karşılamada yetersiz kalabilir; bu durum sadece bir bölgede olabileceği gibi, tüm vücutta da meydana gelebilir. Bütün vücudu etkileyen hipoksinin nedeni dolaşımı bozan kalp hastalıkları, kirli kanın kalbe dönüşünün bozulması ya da şoka yol açan travmalardır. Bölgesel hipoksi vücudun herhangi bir bölgesindeki kan dolaşımını azaltan ya da engelleyen durumlarda ortaya çıkabilir. Uyuşturucu maddeler, alkol, formaldehit, aseton ve bazı anestezik maddelerle zehirlenmelerde kandaki oksijen basıncı normal ya da normale yakın olsa da, doku hücreleri oksijeni kullanamayacak kadar zedelenebilir. Kan, kalp dolaşım sistemi veya akciğer hastalıkları da hipoksi türlerinden herhangi birine sebep olabilir.

Hipoksi’nin etkileri diğer dokularda belirmeden önce, beyin hücrelerindeki etkisiyle bilinç kaybına hatta ölüme sebep olur. Hipoksi ani ise bilinç kaybı birden bire görülür. Hipoksi yavaş beliriyorsa önce alkol sarhoşluğunda olduğu gibi beynin yüksek fonksiyonları zarar görür; düşünme fonksiyonları, kasların tam kontrolü ve beceri isteyen işlerin yapılamaması ilk belirtilerdir. Düşünce karışıklığı, yanlış karar verme, stres belirtileri, kasların kontrol edilememesi, yürüme ve ayakta durma güçlülükleri ortaya çıkar. Hipoksi durumundaki bir kimse bulunduğu durumu anlayamaz, düzeltmek için de hiçbir şey yapamaz; bu durumda kendini iyi hisseder, fakat uyuşukluk ilerledikçe bilinç de kaybolur.

Hipoksi meydana geldiğinde, vücut bu durumdan kurtulmak amacıyla daha fazla kanı dokulara yollayabilmek için nabız ile tansiyonu yükseltir ve solunumu sıklaştırır. İnsanında hipoksi’nin başladığını kesin olarak bilebilmek için hiç bir doğal belirti mevcut değildir. Herhangi bir solunum ortamındaki oksijen miktarının yeterli olup olmadığını belirten, solunum gazındaki oksijenin kısmi basıncıdır. Örneğin atmosfer havasının yaklaşık %21’i oksijenden meydana gelir. Yani havanın oksijen kısmı basıncı (0,21 O 2 x 1atm) 0,21atm’dir. Bu değer insanın solunum ihtiyacının üstündedir. Oksijen yüzdesinin deniz seviyesinde 0,16’nın altına düşmesi hipoksi’nin başlamasına neden olur. Oksijen kısmi basıncı, eğer solunum gazında 0,12’ye kadar düşerse, o gazı soluyan kişide tehlikeli derecede hipoksi belirir. Oksijen kısmi basıncı 0,10’a düşerse bilinç kaybolur; kısa bir süre sonra da hayati tehlike ortaya çıkar.

Yüksek irtifada toplam basınç düşük olduğundan 0,21 oranındaki oksijen yeterli olmaz. Sualtında ise bu durum daha farklıdır. Örneğin dalgıç 30 metre derinlikte yani 4ata basınç altında ise, solunum havasında yer alacak %5 oranındaki oksijen vücut için yeterli olur (0,05 O 2 x 4ata = 0,20atm O 2 kısmi basıncı). 30metre derinlikte yeterli olabilen %5’lik oksijen oranı, yüzeye çıkışta yükseltilmezse, aynı solunum havasını çıkışta da solumaya devam eden dalgıçta hipoksiye neden olur (dalgıç 10 metre derinliğe yükseldiğinde %5’lik oksijene sahip solunum havasının oksijen kısmi basıncı, 0,05 x 2ata = 0,1atm olacaktır. Bu değer de dalgıcın vücudu için gerekeli olan oksijenin ancak yarısına eşittir).

devam edecek ….

Referanslar

Lanphier,E.H. 1975. Pulmonary Function. In: The Physiology and Medicine of Diving and Compressed Air Work (2nd ed.), edited by P.B.Bennet and D.H.Elliot. Baltimore: Williams&Wilkons, p.102-154.
Lambertsen,C.J. 1980. Effects of Excessive Pressures of Oxygen, Nitrogen, Helium, Carbon Dioxide and Carbon Monoxide : Implications in aerospace, undersea and industrial environments. In: Mountcastle VB (ed): Medical Physiology. 14th ed. Vol 2.St.Louis,CV Mosby Company, p.1901-1944.
Thomas,S.C., and C.W.Shilling (eds) 1980. Carbon Dioxide Effects on Mammalian Tissue. Bethesda, MD:Undersea Medical Society.

Faydalanılan Yayınlar

Bennett, PB, and Elliot DH.1993. The Physiology and Medicine of Diving (4PthP ed.). London: Saunders
Bove,A.A.,Davis,C.J.1990. 2PndP ed. Diving Medicine. W.B.Saunders Company, Philedelphia.
BSAC.1992.Advanced Sport Diving. Stanley Paul&Co.Ltd. London.
BSAC.1993.Sport Diving Manual.
US Navy. 2000. US Navy Diving Manual, revision 4. Washington, DC: GPO. (Navsea Tech. Manual ).
U.S.Navy.2001.U.S.Navy Diving Manual. Washington,D.C:Department of the Navy. (NAVSEA 0910-LP-100-3199)
Shilling,C.W.,Carlston,C.B.,Mathias,R.A.1984. The Physician’s Guide to Diving Medicine. Bethesda, Maryland. Undersea Medical Society. New York, Plenum Press.

ATA BURAK ÇAKALOZ 
2 Yıldız Eğitmen, Sualtı Hakemi, Sporcu ve Araştırma Dalgıcı

ata_burak@hotmail.com

 

Yazı Dizisinin Diğer Bölümleri<< Scuba Dalışta Solunum – 3Scuba Dalışta Solunum – 5 >>
Etiketler

İlgili Makaleler

Başa dön tuşu
Kapalı
Kapalı